آغاز و انجام سجده یا سجده بر زمین (کتاب)كتاب « آغاز و انجام سجده يا سجده بر زمين» توسط آية الله شیخ علی احمدی میانجی به زبان عربی نگارش يافته و به واسطه فرزندش آقاى محمد احمدى ميانجى به فارسى برگردانده شده است. مترجم اشاره‌اى به عنوان اصلى كتاب نكرده است. ظاهراً اين كتاب به زبان ترکی آذری نيز، توسط نشر مهديه، در سال ۱۳۸۲ منتشر شده است. ۱ - درباره مؤلفمرحوم آیت‌الله میرزا علی احمدی میانجی از عالمان معاصر و استادان حوزه علمیه قم بود که در علوم مختلفی از جمله تفسیر و فقه و تاریخ و حدیث مهارت داشت و آثار متعددی از خود بر جای گذاشت. وی به سال ۱۳۰۵ ش در روستای پورسخلو از توابع شهرستان میانه دیده به جهان گشود. به سال ۱۳۱۸ ش و در سن ۱۲ سالگی پدرش او را به میانه آورد و تحت تعلیم و تربیت آیت‌الله میرزا ابومحمد حجتی قرار داد. آیت‌الله میانجی نخست آموختن نحو را به تنهایی پیش استاد خویش آغاز کرد. او علاوه بر کتب علم نحو ، کتاب حاشیه در منطق ، معالم در اصول ، مطول در معانی و بیان و بخش‌های عمده شرح لمعه و قوانین الاصول را از محضر استاد خود فرا گرفت. وی همچنین از محضر آیت‌الله شیخ لطفعلی زنوزی و حاج میرزا مهدی جدیدی در میانه بهره برد. پس از آن عازم تبریز شد و از محضر آیت‌الله سید محمدحسین طباطبایی و نیز آیت‌الله میرزا رضی زنوزی بهره مند شد و پس از آن راهی حوزه علمیه قم گشت. در قم از محضر آیاتی چون بروجردی ، گلپایگانی ، محقق داماد و علامه طباطبایی بهره می‌جست. او در کنار تحصیل، با همکاری و همفکری تنی چند از دوستان خود از جمله مرحوم آیت‌الله سید مهدی روحانی اقدام به برگزاری بحث تفسیر هفتگی کردند . ۲ - انگيزه تأليف در طول تاريخ اسلام، در برخى از مسائل فقهى بين فقهاى شیعه و اهل سنت اختلاف بوده است. از جمله اين مسائل كيفيت سجده در نماز است كه آيا بر چه چيزهايى سجده كردن جایز و بر چه چيزهايى جايز نيست. مصنف با هدف روشنگرى اين مسئله را از ديدگاه آيات كريمه، روايات و گفتار و عملكرد صحابه، تابعين و فقهاى فريقين بررسى كرده است تا صحت و قسم اين مسئله آشكار گردد. ۳ - ساختار شيوه تاريخى دگرگونى‌هايى كه در طول تاریخ در نحوه سجده كردن پديد آمده است ذكر شده; سپس به نقل قولها پرداخته، و در ادامه شيوه انجام سجده را در چهار دوره متفاوت بيان مى‌شود. ۴ - گزارش محتوا نگارنده به شرح اختلاف فريقين در موضوع سجده پرداخته و مى‌گويد: شیعه به پيروى از امامان معصوم عليه السلام تنها سجده بر زمين را مانند: خاک ، رمل ، سنگ ، سنگریزه يا آنچه از زمين روييده و پوشيدنى و خوردنى نيست، جايز دانسته و براى اثبات ادعاى خود، علاوه بر تمسك به سيره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و صحابه، به احاديث رسول خدا صلى الله عليه و آله، منقول از امامان معصوم عليهم السلام و رواياتى كه صحابه از پيامبر عظيم الشأن نقل نموده‌اند، احتجاج مى‌نمايد. او معتقد است اين عمل عبادى در بدو تشريع داراى احوال و شرايط و كيفيت خاصى بوده كه به مرور زمان دست‌خوش تحولات شده است. و به همين جهت سجده را در ۴ دوره متمايز بررسى مى‌كند. قبل از بيان ادوار چهارگانه سخنان صحابه و تابعين با ذكر مستندات آمده و مترجم در حواشى به تحقيق درباره اسناد مى‌پردازد سپس فتاوى فقهاى اهل سنت از كتب آنها استخراج و نقل مى‌شود كه برخى سجده بر زمين را لازم مى‌دانند و حايل شدن شيئ ديگر را جايز نمى‌دانند; مانند شافعی در كتاب« الأم » و شوکانی در« النیل » و بیهقی در« سنن الکبری ». [۱]
آغاز و انجام سجده يا سجده بر زمين، شيخ على احمدى ميانجى، ج۱، ص ۱۱.
۴.۱ - دوره‌ى اولمولف دوره‌ى اول يعنى سجده بر خاك و اجزاى زمین را با ادله وجوب سجده بر زمين شروع مى‌كند و آنها را در سه گروه ارائه مى‌نمايد: ۱- گروه اول رواياتى كه سجده بر زمين را واجب دانسته است. در اين گروه روايات فراوانى را نقل مى‌كند كه از جمله آنها حديث« جعلت لي الأرض مسجداً و طهوراً» و حدیث خنك كردن ريگ‌ها و شكايت صحابه از گرمى سنگريزه‌هاست. ۲- گروه دوم احاديثى است كه دلالت بر جواز سجده كردن بر لباس بافته شده از پشم ، پنبه و کتان در حالت اضطرار و ضرورت دارد. مفهوم اين احاديث اين است كه در حال عادى سجده به اين اشياء جايز نيست. نگارنده مطالبى را براى بيان حد ضرورت ارائه كرده است. ۳- گروه سوم از ادله وجوب سجده بر زمين، راههاى اعمال شده توسط صحابه براى برطرف كردن ناراحتى حاصل از سرما و گرما در حال سجده است كه خنك كردن سنگريزه‌ها با دست، خنك كردن سنگريزه‌ها با زير و رو كردن آنها، خنك كردن سنگريزه‌ها با تأخير انداختن نماز تا هنگام خنكى هوا از جمله آن موارد است. مصنف روايات متعددى را نيز براى اين بخش به همراه مستندات روايى آنها ذكر كرده و نتيجه مى‌گيرد كه اگر سجده بر زمين لازم نبود انجام اين كارها بى‌معنا بود و بهترين راه آن بود كه روى لباس خود سجده كنند. در حالى كه مى‌بينيم آنها سختى‌هاى فراوان را تحمل مى‌كردند و حتى نماز را به تأخير مى‌انداختند تا بر زمين سجده كنند. [۲]
آغاز و انجام سجده يا سجده بر زمين، شيخ على احمدى ميانجى، ج۱، ص ۴۵.
۴.۲ - دوره‌ى دومسجده بر گياهان زمين: به اعتقاد نگارنده از ادله قطعى و متواتر مى‌توان چنين استنباط كرد كه پيامبر صلى الله عليه و آله سجده بر گياهان غيرخوراكى و پوشاكى را در زمان‌هاى بعد اجازه فرمودند و در اين مسأله گياهان زمين را به خود زمين ملحق نمودند و حتى براى سهولت به مسلمانان اجازه دادند تا از گياهان چيزى به نام« خمره » از شاخ و برگ خرما تهيه كنند و به مسجد آورند. او مستندات اين مطلب را ارائه مى‌كند و رواياتى كه دلالت بر صحيح بودن سجده بر حصیر و خمره دارد و همچنين ادله‌ى بيان كننده سیره عملى پيامبر را، معرفى مى‌نمايد. [۳]
آغاز و انجام سجده يا سجده بر زمين، شيخ على احمدى ميانجى، ج۱، ص ۱۱۱.
۴.۳ - دوره‌ى سومآراء، نظريه‌ها و اجتهادات صحابه و تابعين پيرامون جواز سجده بر مطلق لباس: اين بخش مربوط به ديدگاه اهل سنت مى‌شود. ابتدا دليل‌هاى روايى و غير روايى آنها و سپس جواب آن ادله اعم از سندى و دلالى و ريشه‌يابى كلمات احاديث مذكور آمده است. [۴]
آغاز و انجام سجده يا سجده بر زمين، شيخ على احمدى ميانجى، ج۱، ص ۱۳۵.
۴.۴ - دوره‌ى چهارمسجده بر لباس، به عنوان شعار اهل سنت :به اعتقاد نويسنده اين بحث در سال‌هاى بعد به عنوان عناد و دشمنى با شيعه مطرح بوده است و از حالت اختلاف در احکام و احاديث و بحث‌هاى علمى خارج شد و به يك شعار براى تخاصم با شيعه در مقابل روايات فضايل تربت امام حسین علیه السلام تبديل شد. در پايان، روايات متعدد و گفتارهاى حكمت‌آميز علما و فقهاى شيعه در توصيف و فضيلت تربت امام حسین علیه السلام و آداب استفاده از آن ذكر شده است. [۵]
آغاز و انجام سجده يا سجده بر زمين، شيخ على احمدى ميانجى، ج۱، ص ۱۵۱.
۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی |